«کلیدِ تشکیل»| چطور بورس جای بانک را در اندوخته گذاری بگیرد؟_راسخ

گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم: «کلیدِ تشکیل»، مجموعه‌ای از نشست‌های تخصصی و تحلیلی است که به‌صورت هفتگی توسط خبرگزاری تسنیم برگزار و انتشار می‌شود. این برنامه با دعوت از کارشناسان، تحلیل‌گران و فعالان حوزه اندوخته‌گذاری در قسمت تشکیل، می‌کوشد با رویکردی جامع، حالت جاری اندوخته‌گذاری در تشکیل، چالش‌ها و مانع ها اینده را در ابعاد اقتصادی، مالی، حقوقی و عملیاتی به‌طور دقیق بازدید و واکاوی کند. مقصد «کلیدِ تشکیل»، شفاف‌سازی زمان‌ها، اراعه راهکارهای کاربردی و ترقی فضای کسب‌وکار در تشکیل ملی است. این سلسله‌نشست‌ها با منفعت‌گیری از او گفت‌وگوهای تخصصی، تحلیل داده‌های روز و تبادل ازمایش ها، مسیر گسترش پایدار اندوخته‌گذاری را هموار ساخته و به تحکیم زنجیره قیمت تشکیل پشتیبانی می‌کند.

با دقت به اهمیت شعار سال «اندوخته‌گذاری برای تشکیل» و تمرکز سرزمین بر گسترش فراهم مالی داخلی، در نخستین نشست، غلامرضا خسروی؛ دارای دکترای مدیریت دولتی و از مدیران باسابقه بازار اندوخته، به‌همراه فرهنگ حسینی؛ کارشناس ارشد بازار اندوخته، با نگاهی تحلیلی و عمیق به نقش بازار اندوخته در فراهم مالی تشکیل می‌پردازند و چالش‌ها، ظرفیت‌ها و مسیرهای پیشنهادی برای اصلاح حالت حاضر را بازدید می‌کنند. در ادامه، مشروح این او مباحثه را از نظر می‌گذرانید.

تسنیم: با دقت به شرایط اقتصادی ایران در سال‌های تازه ـ از چالش‌های تحریم گرفته تا محدودیت‌های منبع های ارزی و رکود نسبی برخی قسمت‌ها ـ تعداد بسیاری از کارشناسان پافشاری می‌کنند که اندوخته‌گذاری در قسمت تشکیل باید به یک برتری ملی تبدیل شود. این اندوخته‌گذاری نه‌تنها برای رشد اقتصادی و تشکیل اشتغال اهمیت دارد، بلکه می‌تواند تاب‌آوری سرزمین در برابر شوک‌های خارجی را افزایش دهد و وابستگی به درآمدهای نفتی را افت دهد.
به نظر شما، چرا اندوخته‌گذاری در تشکیل امروز برای ایران یک الزام ملی است؟ چه عوامل اقتصادی، اجتماعی این الزام را پررنگ‌تر کرده‌اند؟ و از نگاه شما، با اهمیت ترین مانع ها و پیش‌نیازهای حرکت مؤثر به سمت تحکیم اندوخته‌گذاری در قسمت تشکیل چیست؟»

خسروی: زیاد خوشحالم که این زمان فراهم شد تا درمورد یکی از با اهمیت ترین موضوعات اقتصادی سرزمین او مباحثه کنیم.

اندوخته‌گذاری در تشکیل به این علت برتری اشکار کرده که اساساً ستون فقرات هر اقتصادی، تشکیل است. بدون رشد تشکیل، نمی‌توان انتظار رشد پایدار، اشتغال، رفاه عمومی یا حتی ارامش اقتصادی داشت. اندوخته‌گذاری در تشکیل یعنی تزریق منبع های به قسمت واقعی اقتصاد، نه فقطً گردش پول در قسمت‌های مالی و واسطه‌ای. از همین رو، طی چند سال تازه بر این نوشته پافشاری اختصاصی شده است و اکنون ملزوم است همه اجزای دولت، قسمت خصوصی و حتی جامعه اندوخته‌گذاران حول این محور همسو شوند.

«اندوخته‌گذاری در تشکیل به این علت برتری اشکار کرده که اساساً ستون فقرات هر اقتصادی، تشکیل است. بدون رشد تشکیل، نمی‌توان انتظار رشد پایدار، اشتغال، رفاه عمومی یا حتی ارامش اقتصادی داشت. اندوخته‌گذاری در تشکیل یعنی تزریق منبع های به قسمت واقعی اقتصاد، نه فقطً گردش پول در قسمت‌های مالی و واسطه‌ای. از همین رو، طی چند سال تازه بر این نوشته پافشاری اختصاصی شده است و اکنون ملزوم است همه اجزای دولت، قسمت خصوصی و حتی جامعه اندوخته‌گذاران حول این محور همسو شوند.
علاوه بر این، اندوخته‌گذاری در تشکیل زنجیره‌ای از اثرات مثبت تشکیل می‌کند: ترقی فناوری و منفعت‌وری، گسترش صادرات، افزایش رقابت‌پذیری و تحکیم جایگاه سرزمین در بازارهای منطقه‌ای و جهانی. در شرایطی که اقتصاد ایران با فشارهای بیرونی همانند تحریم‌ها و چالش‌های درونی همانند کسری بودجه و فرسودگی زیرساخت‌ها روبه‌روست، تمرکز بر تشکیل می‌تواند پایه‌های استقلال اقتصادی و تاب‌آوری ملی را مستحکم کند. یقیناً، برای تحقق این اهداف، اصلاحات نهادی، بهبود محیط کسب‌وکار و افت ریسک‌های کلان اقتصادی کاملاً الزامی است.»

تسنیم: اکنون بازار اندوخته چه نقشی در فراهم مالی تشکیل ایفا می‌کند؟

خسروی: برای فهمیدن بهتر، باید به سهم بازار اندوخته از فراهم مالی سرزمین نگاه کنیم. سهم بازار اندوخته در فراهم مالی نزدیک به ۱۰ تا ۱۵ درصد برآورد می‌شود، در حالی‌که سهم نظام بانکی نزدیک به ۸۰ درصد است. این نسبت در کشورهای گسترش‌یافته دقیقاً برعکس است. در آنجا قسمت عمده فراهم مالی از مسیر بازار اندوخته، اوراق بدهی، صندوق‌های اندوخته‌گذاری و دیگر ابزارهای نوین مالی فراهم می‌شود. اما در ایران، هم چنان بانک‌ها بازیگر مهم می باشند و بازار اندوخته نقشی حاشیه‌ای دارد.

اگر بازار اندوخته به‌درستی گسترش یابد، می‌تواند به یکی از کلیدی‌ترین ابزارها برای فراهم مالی غیرتورمی و طویل مدت تشکیل بدل شود.

تسنیم: با اهمیت ترین مزیت‌های بازار اندوخته در فراهم مالی تشکیل چیست؟

خسروی: سه مزیت مهم وجود دارد:

۱.       فراهم مالی غیرتورمی: برخلاف سیستم بانکی که بر پایه خلق پول عمل می‌کند و اثرات تورمی دارد، بازار اندوخته منبع های را از محل بعد‌اندازها و اندوخته‌های واقعی جمع‌آوری می‌کند.

۲.       شفافیت و انضباط مالی: شرکت‌هایی که داخل بازار اندوخته خواهد شد، موظف‌اند استانداردهای افشای اطلاعات، گزارشگری مالی و حاکمیت شرکتی را مراعات کنند. این الزام‌ها منفعت‌وری و سلامت مالی شرکت‌ها را بهبود می‌دهد.

۳.       دسترسی به منبع های ارزان‌تر: در شرایط جاری، نرخ فراهم مالی بانکی بیشتر از ۲۰–۲۵ درصد است، اما با ابزارهایی همانند اوراق بدهی می‌توان نرخ‌های پایین‌تری برای پروژه‌ها جذب کرد.

تسنیم: آقای حسینی، شما حالت کلی فراهم مالی در بازار اندوخته را چطور برسی می‌کنید؟

حسینی: در بازار اندوخته ایران، کانال‌های فراهم مالی مختلفی فعال می باشند. با اهمیت ترین و بزرگ‌ترین مسیر، انتشار کردن و واگذاری اوراق است که قسمت عمده آن توسط دولت انجام می‌شود. برای مثال، در سال قبل نزدیک به ۳۵۰ هزار میلیارد تومان (همت) اوراق انتشار شد که از این مقدار، تقریباً ۵۰ درصد متعلق به قسمت غیردولتی و ۲۰ درصد متعلق به دولت می بود. دلنشین این که حتی از این قسمت دولتی، نزدیک به ۸۰ درصد صرف بازپرداخت بدهی‌های قبلی شد و منبع های خالص تازه برای دولت نزدیک به ۵۰–۶۰ همت می بود. قسمت خصوصی و نهادهای عمومی غیردولتی (همانند صندوق‌های بازنشستگی) هم نزدیک به ۷۰ همت سهم داشتند.

تسنیم: مسیرهای جدیدتر همانند فراهم مالی جمعی چطور عمل کرده‌اند؟

حسینی: فراهم مالی جمعی در ایران تقریباً سه سال است که اغاز شده، اما سال قبل جهش جدی اشکار کرد. این ابزار با ضمانت اصل پول تشکیل شده و نزدیک به ۱۰ همت فراهم مالی انجام داده است. فرآیند آن سریع است و بازدهی خوبی اراعه داده که حتی از نرخ تورم بالاتر بوده. اما چالش مهم آن این است که بازار ثانویه ندارد و سررسیدها مختصر‌زمان‌اند (۶ تا ۱۲ ماه)، یعنی زیاد تر مناسب اندوخته در گردش است تا اندوخته‌گذاری طویل مدت.

تسنیم: چه چالش‌ها و موانعی مانع گسترش فراهم مالی تشکیل از مسیر بازار اندوخته می باشند؟

حسینی: چالش‌ها متعددند و باید دسته‌بندی شوند:

•         کم‌عمقی بازار بدهی: حجم اوراق منتشرشده به‌شدت کمتر از نیاز واقعی قسمت تشکیل است.

•         پیچیدگی و بوروکراسی اداری: فرآیند انتشار کردن اوراق طویل و پرهزینه است و تعداد بسیاری از شرکت‌ها به‌علت همین سختی‌ها قید آن را می‌زنند و به‌سراغ بانک‌ها می‌روال، حتی با نرخ‌های بالاتر.

•         افتدانش تخصصی مدیران تولیدی: تعداد بسیاری از مدیران صنعتی و معدنی تا این مدت با ابزارها و زمان‌های بازار اندوخته آشنایی ندارند.

•         بی‌ثباتی و نوسان‌های بازار اندوخته: حرکت اضطراب و سفته‌بازانه بازار علتمی‌شود اندوخته‌گذاران به‌جستوجو سودهای مختصر‌زمان بروند و انگیزه‌ای برای اندوخته‌گذاری طویل مدت نداشته باشند.

•         عدم تطابق ساختاری: بازار جاری عمدتاً برای فراهم نقدینگی مختصر‌زمان طراحی شده، در حالی‌که نیازهای تشکیل، اندوخته‌گذاری‌های سنگین و طویل مدت است.

تسنیم: «در سال‌های تازه، گسترش ابزارهای نوین فراهم مالی به‌اختصاصی مدل شرکت‌های سهامی عام پروژه به‌گفتن یک گذار مهم در بازار اندوخته ایران نقل شده است. این مدل امکان جمع‌آوری اندوخته‌های خرد از مردم و نهادها برای اجرای پروژه‌های بزرگ تولیدی و زیرساختی را فراهم می‌کند و می‌تواند سختی فراهم مالی از دوش بانک‌ها و منبع های دولتی بردارد.از سال ۱۴۰۰ به این سو، در رویکرد شرکت‌های پروژه‌محور، الگویی همانند «تجلی» توانایی موفقی ثبت کرده است. از این توانایی بگویید.
به نظر شما، نقش شرکت‌های سهامی عام پروژه در اندوخته‌گذاری در تشکیل چیست و چه مزایا و چالش‌هایی برای رشد قسمت تشکیل و گسترش صنعتی سرزمین به همراه دارند؟ این چنین به‌نظر شما چه پیش‌نیازها یا الزامات نهادی باید فراهم شود تا این ابزار به‌طور مؤثر و پایدار عمل کند؟»

خسروی: شرکت مذکور نخستین شرکت سهامی عام پروژه در ایران است که در بورس ثبت شد. منبع های مالی قابل‌توجهی از سهامداران خرد و عمده جذب و به پروژه‌های واقعی صنعتی و معدنی تعلق داده شد. امروز بیشتر از ۱۴–۱۵ پروژه فعال از این طریق کلید خورده است؛ از پروژه‌های ۱۰۰ درصدی گرفته تا پروژه‌های مشارکتی با سهام ۵۰ درصد یا کمتر.

به‌گفتن مثال، پروژه تشکیل کنسانتره ۲.۵ میلیون تنی فولاد شرق خراسان با اندوخته‌گذاری نزدیک به ۷–۸ هزار میلیارد تومان (همت) امسال به منفعت‌برداری می‌رسد. انتظار می‌رود این پروژه سالانه بین ۱ تا ۲ هزار میلیارد تومان سودآوری داشته باشد. این مدل مشخص می کند که با طراحی صحیح، می‌توان منبع های بازار اندوخته را به‌طور مؤثر به سمت تشکیل هدایت کرد.

تسنیم: او گفت و گو را با آقای حسینی ادامه دهیم. با دقت به نکاتی که درمورد سهم بازار اندوخته و نظام بانکی نقل شد، چه اصلاحاتی در نظام بانکی ملزوم است؟

حسینی: ما نیاز داریم ابزارهای مالی طویل مدت به نظام بانکی بازگردند؛ همانند سپرده‌های ۳ تا ۵ ساله که نزدیک به ۱۲ سال پیش حذف شدند. یقیناً حذف آن‌ها در زمان خود برای کنترل زیان بانک‌ها و مهار ریسک نرخ منفعت انجام شد، اما اکنون باید بازبینی شود. بدون این ابزارها، بانک‌ها عملاً نمی توانند وام‌های طویل مدت اراعه دهند.

علاوه بر این، چالش‌های حقوقی و فقهی مربوط به نحوه محاسبه سود (و سود مرکب) هم باید حل‌وفصل شود تا نظام بانکی انگیزه اشکار کند وام‌های اندوخته‌گذاری اراعه دهد، نه فقط تسهیلات مختصر‌زمان و اندوخته در گردش.

تسنیم: به نظر می‌رسد برخی فعالان بازار نگاه متغیری به این نوشته دارند، اما مشکل فراهم نقدینگی هم چنان وجود دارد. چرا؟

خسروی: بله، دقیقاً. مشکل این است که شرکت‌های بزرگ در حوزه صنایع معدنی که سهامداران عمده این شرکت پروژه سهامی عام می باشند، به‌علت سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری و فشارهای مالی، دچار کم شدن شدید حاشیه سود شده‌اند. دو سال پیش حاشیه سود مجموعه‌ای از این صنعت  نزدیک به ۵۰ درصد می بود، اما امروز به نزدیک به ۲۵ درصد افت یافته است. این یعنی نقدینگی کافی برای شراکت در افزایش اندوخته یا حمایتاز پروژه‌ها ندارند.

ما مجوزها را از سازمان بورس می‌گیریم، مجامع را برگزار می‌کنیم، اما هنگامی پای فراهم آورده نقدی می‌رسد، منبع های حاضر نیست.

تسنیم: خوب؛ چه راهکارهایی برای تسلط بر این چالش‌ها نظر می‌کنید؟

خسروی: بهبود حالت نیازمند عمل‌های هم‌زمان در چند حوزه است:

•         اصلاح سیاست‌های کلان: حذف یا تعدیل قیمت‌گذاری دستوری که علتافت سودآوری شرکت‌های تولیدی می‌شود.

•         تسهیل بوروکراسی اداری: بازطراحی فرآیندهای قانونی بازار اندوخته و افزایش شدت و شفافیت در مسیر افزایش اندوخته و انتشار کردن اوراق.

•         فرهنگ‌سازی در جامعه اندوخته‌گذاران: ترویج نگاه طویل مدت و افت رفتارهای اضطراب.

•         تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی: گسترش صندوق‌های پروژه، ابزارهای نوین و اوراق بدهی متنوع مشابه با نیازهای پروژه‌های صنعتی و معدنی.

•         تشکیل هماهنگی بین نهادهای سیاست‌گذار: بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، بورس و وزارت صمت باید هماهنگ شوند و یک سیاست منسجم فراهم مالی تشکیل طراحی کنند.

حسینی: سال قبل نزدیک به ۶۰۰ همت افزایش اندوخته انجام شد، اما عمدتاً از محل سود انباشته شرکت‌ها، آن هم به‌علت معافیت مالیاتی این روش. در واقع، این افزایش اندوخته زیاد تر یک عمل حسابداری است تا جذب منبع های مالی تازه. از این مقدار، احتمالا کمتر از ۳۰ درصد واقعاً به فراهم مالی تازه برای پروژه‌ها منجر شده باشد. به همین علت، باید به‌جستوجو افزایش اندوخته از محل آورده نقدی یا سلب حق تقدم برای ورود اندوخته‌گذاران تازه باشیم، که یقیناً نیازمند جذابیت اقتصادی، بازدهی مناسب و اعتمادسازی در بازار است.

تسنیم: نقش دولت در این بین چیست و چه اقداماتی باید در سطح حاکمیتی صورت گیرد؟

حسینی: نقش دولت زیاد کلیدی است. اولاً باید حمایتقانونی و مقرراتی بیشتری از ابزارهای بازار اندوخته صورت گیرد. ثانیاً ملزوم است منبع های عمومی، همانند منبع های صندوق گسترش ملی، به‌جای تزریق مستقیم به پروژه‌ها، از طریق بازار اندوخته و با مدل‌هایی نظیر صندوق‌های پروژه یا شرکت‌های سهامی عام پروژه داخل شوند تا هم شفافیت زیاد تر شود، هم قسمت خصوصی واقعی در فرآیند شراکت کند. این چنین، دولت باید در واگذاری پروژه‌ها به‌صورت شفاف و رقابتی عمل کرده و قسمت خصوصی را جدی بگیرد.

تسنیم: در جمع‌بندی، به‌نظر شما چه اقداماتی می‌تواند به بهبود حالت اندوخته‌گذاری در تشکیل از مسیر بازار اندوخته پشتیبانی کند؟

خسروی:

۱. بهبود محیط کسب‌وکار، ارامش اقتصادی و حذف قیمت‌گذاری دستوری؛

۲. گسترش آموزش‌های تخصصی برای مدیران تولیدی و صنعتی جهت آشنایی با ابزارهای مالی؛

۳. بازطراحی فرآیندهای انتشار کردن اوراق و افزایش اندوخته برای افت زمان و هزینه؛

۴. تشکیل مشوق‌های مالیاتی و مقرراتی برای شرکت‌هایی که از مسیر بازار اندوخته فراهم مالی می‌کنند؛

۵. طراحی نقشه راه جامع فراهم مالی تشکیل با شراکت همه نهادهای ذی‌ربط.

حسینی:

. حمایتفعالانه دولت از ابزارهایی همانند صندوق‌های پروژه، فراهم مالی جمعی و شرکت‌های پروژه‌محور؛

. اعتمادسازی در بازار از طریق شفافیت، ارامش قوانین و پرهیز از مداخلات ناگهانی؛

. تشکیل بازار ثانویه فعال برای ابزارهای نوین همانند فراهم مالی جمعی؛

. تسهیل ورود اندوخته‌گذاران خارجی در پروژه‌های تولیدی از طریق ابزارهای بازار اندوخته؛

. و در نهایت، ترویج نگاه طویل مدت به اندوخته‌گذاری، هم در بین شرکت‌ها و هم در بین اندوخته‌گذاران خرد.

انتهای مطلب/