عطر صدر ـ ۲ | مرجعیت «سید اسماعیل»، پدربزرگ شهید صدر_راسخ

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم؛ پرونده «عطر صدر»، نگاهی متفاوت است به زندگی شهید سیدمحمدباقر صدر، که به گفتن یادنامه چهل و پنجمین سالروز شهادت ایشان در ۱۹ فروردین‌ماه انتشار می‌شود. در این قسمت به زندگی آیت‌الله‌العظمی سید اسماعیل صدر خواهیم پرداخت، که بعد از میرزای بزرگ، جانشین وی شد و مرجعیت عام شیعه را برعهده گرفت. وی پدربزرگ شهید سیدمحمدباقر صدر است.

در همین عرصه زیاد تر ببینید

آیت‌الله‌العظمی سید اسماعیل صدر، استاد برجسته فقها و مجتهدان شیعه، در سال ۱۲۵۸ هجری قمری (۱۸۴۲ میلادی) در شهر اصفهان چشم به جهان گشود. بعد از وفات پدر گران‌قدرش در سال ۱۲۶۴ هجری قمری (۱۸۴۸ میلادی)، پرورش علمی و معنوی او به دست برادر بزرگ‌ترش، سید محمدعلی  معروف به آقامجتهد، که خود از بزرگان و نوادر روزگار شمرده می‌شد، ادامه یافت. نبوغ خیره‌کننده سید اسماعیل چنان می بود که تا این مدت به‌درستی به سن تکلیف نرسیده می بود که در زمره علمای فاضل و مورد وثوق شناخته می‌شد. شدت ادراک، حافظه استثنایی و ژرف‌نگری در مباحث دینی، از همان اغاز، وی را از دیگر طلاب نزدیک کرده می بود.

در سال ۱۲۸۰ هجری قمری (۱۸۶۳ میلادی)، در راهی که هم ریشه در عطش علمی داشت و هم از اشتیاق معنوی برمی‌خاست، از اصفهان رهسپار نجف اشرف شد تا از محضر استاد بی‌بدیل زمانه، شیخ مرتضی انصاری، منفعت‌مند گردد. اما هنگامی که به کربلا رسید، با خبر ارتحال شیخ مواجه شد. با این‌حال، او از عزم خود بازنگشت و به نجف رفت و در آن‌جا هم‌زمان به تحصیل و تدریس پرداخت، و دیری نگذشت که خود در شمار اساتید طراز اول حوزه قرار گرفت.

سید اسماعیل صدر تنها به فقه، اصول و حدیث بسنده نکرد و ذهن پرسشگر و بلندپرواز او به قلمروهای دیگر دانش نیز گسترش یافت. به حوزه‌های کلام، فلسفه، ریاضیات، هندسه، هیئت و نجوم به شیوه قدیم تسلط یافت و در عین حال، از جریان‌های فکری تازه در این علوم نیز آگاه می بود. او مثالای بارز از عالِم جامع‌الاطرافی می بود که در تلاقی سنت و نواندیشی، راهی نو می‌جُست و در پرورش نسل آینده فقها، منشأ تاثییر شد.

سید اسماعیل صدر، با درخشش علمی و شخصیت متمایزش، به‌زودی در حلقه شاگردان خاص و ممتاز آیت‌الله میرزای بزرگ شیرازی جای گرفت. هنگامی که استادش به جهت مصالح علمی و اجتماعی به سامرا مهاجرت کرد، وی ترجیح داد هم چنان در نجف اشرف بماند و به تدریس و پژوهش علمی در جوار عالمان بزرگ آن دیار ادامه دهد.

در نیمه شعبان سال ۱۳۰۹ هجری قمری (۱۸۹۱ میلادی)، سید اسماعیل برای زیارت بارگاه ملکوتی حضرت اباعبدالله‌الحسین علیه‌السلام رهسپار کربلا شد. در همین سفر می بود که نامه‌ای از سوی استادش، به‌دستش رسید؛ نامه‌ای که در آن از وی دعوت شده می بود تا به سامرا برود. دعوت استاد را با احترام و اخلاص اجابت کرد و به زودی راهی سامرا شد.

میرزای شیرازی که از سال ۱۳۰۰ هجری قمری (۱۸۸۳ میلادی)، به جهت تراکم امور، گستردگی مراجعان و ضعف قوای جسمانی، ناگزیر از کناره‌گیری تدریجی از کرسی تدریس شده می بود، سید اسماعیل را جانشینی با لیاقت می‌دانست. در همان سال ورود، یعنی ۱۳۰۹ هجری قمری، کرسی تدریس را رسماً به او اهدا کرد و بدین‌سان، روح سامرا بار دیگر با نفس گرم درس و او گفت و گو احیا شد. شهر سامرا همچون قبل، مرکز اشاعه دانش دینی و قبله آمال عالمان و اندیشمندان باقی ماند و فضلا در آن‌جا به تحصیل، تهذیب و پرورش می‌پرداختند.

دیری نپایید که جهان اسلام در سوگ ارتحال میرزای بزرگ فرو رفت؛ ضایعه‌ای بزرگ که قلوب مراجع و ملت را در اندوه فرو برد. با رحلت میرزای شیرازی، بار امانت مرجعیت و زعامت شیعه بر دوش سید اسماعیل صدر نهاده شد؛ او در این زمان، هم استاد درس و اجتهاد، و هم ملجأ و مقتدای عامه مؤمنان می بود.

اساتید سید اسماعیل صدر

سید اسماعیل صدر در مسیر علمی‌اش، از محضر اساتید بزرگی منفعت برد که هر یک سهم بزرگی در پرورش او داشتند:

۱. برادر بزرگوارش سید محمدعلی، معروف به آقامجتهد، که سید اسماعیل در کنار او برخی از کتاب‌های سطح عالی و مباحثی از زبان عربی و ریاضی را فرا گرفت.

۲. شیخ محمدباقر اصفهانی، که سید اسماعیل نزدیک به ۱۰ سال در محضر درس‌های خارج فقه او وجود یافت و از زمره برجسته‌ترین شاگردانش به شمار می‌رفت.

۳. شیخ مهدی بن شیخ علی بن شیخ جعفر کاشف‌الغطاء، یکی از فقیهان برجسته که سید اسماعیل نزد او علاوه بر فقه، با اصول محکم و راه حلهای تحقیقی تازه آشنا شد. کاشف‌الغطاء، استاد بزرگ علمای عصر خود می بود و سید اسماعیل در محضر او به کمالات علمی و عملی تعداد بسیاری دست یافت.

۴. میرزای مجدّد شیرازی، استاد اعظم که در علوم اسلامی، به اختصاصی در فقه و اصول، به گفتن یک مرجع جامع شناخته می‌شد. سید اسماعیل در محضر او نیز به شدت تحت تأثیر قرار گرفت و این استاد جایگاه اختصاصی‌ای در مسیر علمی او داشت.

شاگردان سید اسماعیل صدر

سید اسماعیل صدر نه‌فقط خود استاد برجسته‌ای می بود، بلکه شاگردان تعداد بسیاری را در نجف اشرف، سامرا، کربلا و کاظمین پرورش کرد که در عرصه‌های گوناگون علمی و دینی درخشیدند. برخی از برجسته‌ترین شاگردان او عبارت هستند از:

۱. آیت‌الله حاج سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی؛ او از شاگردان سید اسماعیل در سامرا می بود و سپس از مهاجرت به اصفهان، به یکی از مراجع بزرگ مسلمانان تبدیل شد.

۲. حجت‌الاسلام حاج سید حسین فشارکی اصفهانی که در محضر سید اسماعیل، علم و تقوا را آموخت و در آینده از چهره‌های علمی برجسته در عالم شیعه شد.

۳. آیت‌الله شیخ عبدالحسین آل‌یاسین کاظمی؛ یکی از مراجع بزرگ کاظمین که سپس از وفات استادش، به‌گفتن یکی از مرجعیت‌های شیعه در این منطقه شناخته شد.

۴. حجت‌الاسلام‌والمسلمین میرزا علی آقا شیرازی، فرزند مجدد شیرازی که تحت تدریس سید اسماعیل قرار گرفت و در کنار آن، یکی از چهره‌های بارز علمی در دوران خود شد.

۵. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید علی سیستانی که در سامرا و کربلا شاگرد سید اسماعیل می بود و بعدها به مشهدالرضا مهاجرت کرد و به یکی از مراجع بزرگ آن دیار تبدیل شد.

۶. آیت‌الله‌العظمی میرزا محمدحسین نائینی، استاد برجسته فقه و اصول که از شاگردان ممتاز سید اسماعیل می بود و در عرصه علمی و فقهی جهانی شناخته می‌شود.

۷. حجت‌الاسلام‌والمسلمین میرزا محمدحسین طبسی که در محضر سید اسماعیل، در مسیر علمی و معنوی طی طریق کرد.

۸. آیت‌الله شیخ محمدرضا آل‌یاسین که از شاگردان شاخص سید اسماعیل.

۹. آیت‌الله مجاهد امام عبدالحسین شرف‌الدین، یکی از شاگردان برجسته و مجاهد سید اسماعیل که در زمان خود از چهره‌های اثرگذار در عرصه‌های گوناگون دینی و سیاسی می بود.

فرزندان سید اسماعیل صدر

سید اسماعیل صدر چهار پسر فرزانه از خود به‌جا گذاشت که همه انها آیات علم، تقوا و اخلاق بودند:

۱. آیت‌الله سید محمدمهدی صدر

۲. آیت‌الله سید صدرالدین صدر

۳. حجت‌الاسلام‌والمسلمین سید محمدجواد صدر

۴. آیت‌الله سید حیدر صدر (پدر شهید سید محمدباقر صدر)

وفات

سید اسماعیل صدر نماد بی‌همتای عفت، همت بلند و اتکای قوی به خداوند می بود. سید اسماعیل مدام در تلاش می بود تا دین را گسترش دهد و علم را به دیگران منتقل کند. او به پرورش دانشمندان و علما اهتمام می‌ورزید، و در عرصه‌های اجتماعی نیز فعال می بود و بخصوص به پشتیبانی نیازمندان می‌پرداخت. دستگیر فقرا و مساکین می بود و به آنها بدون هیچ‌گونه منت و چشمداشتی پشتیبانی می‌کرد. تعداد بسیاری از افراد مستحق هیچ زمان نمی‌دانستند که پشتیبانی‌های مالی که دریافت می‌کنند از سوی سید اسماعیل است، چرا که او این پشتیبانی‌ها را با حجب و حیا و بدون هیچ‌گونه نمایش و جلب توجهی انجام می‌داد.

وی بعد از زمان‌ها تحمل بیماری، در تاریخ ۱۲ جمادی‌الاولی ۱۳۳۸ هجری قمری (۱۹۱۹ میلادی) دار فانی را وداع او گفت. آرامگاه او در جوار جد بزرگوارش، امام موسی کاظم علیه‌السلام، در آرامگاه خانوادگی آل صدر واقع شده است.

انتهای مطلب/